Insider threats: de onzichtbare dreiging in je organisatie

Cyberaanvallen van buitenaf krijgen vaak veel aandacht. Maar wat als de grootste dreiging zich binnen je eigen organisatie bevindt? Medewerkers, ingehuurde krachten of leveranciers met legitieme toegang tot systemen, ruimtes of informatie kunnen, bewust of onbewust, grote schade aanrichten. Deze zogeheten insider threats zijn lastig te detecteren, maar hebben vaak verstrekkende gevolgen. 

Om organisaties te helpen bij het herkennen en voorkomen van deze dreiging, publiceerde het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) het rapport ‘Omgaan met insider threats’. Dit rapport biedt waardevolle inzichten als het gaat om cybersecurity, maar het laat ook zien dat het probleem veel breder is. Fysieke beveiliging, HR-processen en integriteit spelen minstens zo’n grote rol.

Van datalek tot sabotage

Het NCSC benadrukt dat insider threats lang niet altijd digitaal zijn. Ook fysieke dreigingen, zoals sabotage, diefstal of ongeautoriseerde toegang tot kritieke ruimtes, horen erbij. Denk aan:

• Een beveiliger die tegen betaling toegang verschaft tot een magazijn
• Een HR-medewerker die gevoelige persoonsgegevens doorspeelt
• Een recent aangenomen productiemedewerker die zijn toegangspas uitleent aan een kwaadwillende.

Ook ketenpartners kunnen een risico vormen. Personeel van leveranciers of ingehuurde dienstverleners heeft vaak toegang tot systemen of gebouwen. Zeker als die organisaties banden hebben met landen die bekendstaan om spionageactiviteiten, vereist dit extra alertheid.

De HR-afdeling: zwakke plek of eerste verdedigingslinie?

HR speelt een sleutelrol in het herkennen én voorkomen van insider threats. Toch zijn juist HR-systemen en -processen vaak kwetsbaar. Medewerkers met financiële problemen, grensoverschrijdend gedrag of plotselinge gedragsveranderingen kunnen signalen zijn van verhoogd risico. Toch worden deze signalen in de praktijk vaak te laat opgemerkt of onvoldoende serieus genomen.

Een effectief HR-beleid begint bij duidelijke gedragscodes, bewustwordingstrainingen en – waar nodig – periodieke screenings. Transparantie is daarbij essentieel. Screening mag geen geheim wapen zijn, maar moet een zorgvuldig ingebed onderdeel zijn van het integriteitsbeleid. Niet alleen voor indiensttreding, maar juist ook tijdens het dienstverband.

In de Rotterdamse haven zien we hoe georganiseerde ondermijning deels via insiders werkt. Zonder fysieke toegang en medewerking van binnenuit lukt het criminelen niet om ketens te infiltreren, informatie door te spelen of toegangssystemen te manipuleren. Lees meer over die aanpak in ons artikel over ondermijning in de Rotterdamse haven en hoe training en samenwerking door middel van de Port Security Academy bijdraagt aan de weerbaarheid van beveiligers.

Hoe voorkom je schade van binnenuit?

Het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) hanteert het raamwerk Identify, Protect, Detect, Respond & Recover voor het omgaan met insider threats. Op basis daarvan geeft het NCSC organisaties de volgende aandachtspunten mee:

• Breng je kroonjuwelen in kaart
  Welke processen, ruimtes of systemen mogen absoluut niet in verkeerde handen vallen?
• Pas het need-to-know-principe toe
  Beperk toegang tot gevoelige informatie en ruim ‘vergeten rechten’ op.
• Zorg voor detectiecapaciteit
  Afwijkend gedrag – zoals ongebruikelijke toegangstijden, vreemde datastromen of USB-activiteit – kan ook technisch worden gesignaleerd.
• Investeer in soft controls
  Een open cultuur waarin mensen elkaar durven aanspreken voorkomt veel.
• Wees alert op ‘gevoelige momenten’
  Reorganisaties, conflicten, einde dienstverband of langdurige afwezigheid zijn momenten waarop extra risico ontstaat.
• Werk multidisciplinair
  Insider threats raken IT, HR, facilitair en security. Laat deze disciplines samen optrekken.

Cultuur van vertrouwen

In de fysieke beveiligingspraktijk zien we dat signaleren begint op de werkvloer. Vaak is het een leidinggevende als eerste merkt wanneer iemand zich terugtrekt of opvallend veel overwerkt. Het is belangrijk dat medewerkers weten waar ze met zorgen terecht kunnen, zonder dat dit voelt als klikken. Die meldingsbereidheid ontstaat alleen in een cultuur van vertrouwen, ondersteund door duidelijke procedures. 

Verder is het belangrijk dat fysieke en digitale toegangscontrole op elkaar zijn afgestemd: een goed IT-beleid verliest waarde als iedereen de serverruimte kan binnenlopen. Tot slot: informatie raakt vaak versnipperd over afdelingen. Goed en effectief overleg door de gehele keten is hierop het antwoord. 

Het wordt persoonlijk als het iemand is die je kent

Een van de lastigste aspecten van insider threats is de menselijke kant. Het gaat vaak om mensen die vertrouwen hebben opgebouwd. Dat maakt confrontatie moeilijk, zeker als emoties als schaamte, boosheid of ongeloof meespelen. Toch is het zaak snel te handelen. Isoleren, onderzoeken, hoor en wederhoor toe te passen en soms ook aangifte doen.

Insider threats vragen om een integrale aanpak 

Dit type dreiging vereist een integrale aanpak waarin techniek, gedrag en organisatiecultuur samenkomen. Het Securitas Risk Approach (SRA) stappenplan helpt organisaties om die aanpak gestructureerd op te zetten. In vijf heldere stappen krijgt u zicht op uw kwetsbaarheden én op de maatregelen die de veiligheid in uw organisatie vergroten. Nieuwsgierig hoe dit werkt in uw praktijk? Ontdek het in onze whitepaper of neem contact met ons op voor een verkennend gesprek.